Ο κωλικός του νεφρού και του ουρητήρα είναι ένας εντονότατος πόνος που εμφανίζεται συνήθως αιφνιδίως στην οσφυϊκή ή και την κοιλιακή χώρα. Ο μηχανισμός του κωλικού έχει σχέση με την απότομη διάταση της νεφρικής κάψας που προκαλείται συνήθως από απόφραξη και διάταση του ουροποιητικού.
Η συχνότερη αιτία είναι η οξεία απόφραξη λόγω λίθου. Οι παθήσεις που εξελίσσονται αργά ή που αποφράσσουν μερικώς τον ουρητήρα, σπανίως προκαλούν πόνο. Αρχικά ο ασθενής μπορεί να αισθανθεί βάρος στη νεφρική χώρα, το οποίο μπορεί πολύ γρήγορα να εξελιχθεί σε οξύ διαξιφιστικό άλγος με αδυναμία εύρεσης ανακουφιστικής θέσης. Η κλινική εικόνα είναι συνήθως ανάλογη της θέσης του λίθου και μπορεί να συμπληρώνεται από εφίδρωση, ναυτία και εμέτους.
Σε λιθίαση του νεφρού και του ανώτερου τριτημορίου του ουρητήρα, ο πόνος μπορεί να αντανακλά στον σύστοιχο όρχι. Όταν ο λίθος είναι στο μέσο τριτημόριο του ουρητήρα, ο πόνος μπορεί να επεκτείνεται προς το σύστοιχο λαγόνιο βόθρο. Όταν ο λίθος είναι στο κατώτερο τριτημόριο του ουρητήρα και κυρίως κοντά στην κυστεουρητηρική συβολή, μπορεί να συνοδεύεται από ερεθιστικά ή αποφρακτικά κυστικά συμπτώματα. Ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει εφίδρωση, ωχρότητα στο πρόσωπο, ναυτία, εμέτους, μετεωρισμό, αλλά και πυρετό όταν συνυπάρχει λοίμωξη του ουροποιητικού. Συνήθως συνυπάρχει αιματουρία αλλά η απουσία της δεν αποκλείει τον κωλικό. Ο πόνος μπορεί να υποχωρήσει αυτόματα και να επανεμφανιστεί μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.
Η διάγνωση θα στηριχθεί στο ιστορικό και στην κλινική εξέταση. Ο ασθενής, μπορεί να εμφανίζει έντονη ευαισθησία κατά την ψηλάφηση ή την πίεση στην πάσχουσα νεφρική χώρα, με επέκταση και αντανάκλαση προς τη σύστοιχη πλάγια κοιλιακή χώρα, το υπογάστριο ή τα έξω γεννητικά όργανα. Κατά την ψηλάφηση της κοιλιά μπορεί να διαπιστωθούν σημεία περιτοναϊσμού.
Ο ασθενής με κωλικό είναι συνήθως σε διαρκή κίνηση προκειμένου να βρει μία θέση ύφεσης του πόνου, ενώ ο ασθενής με οξεία κοιλία αποφεύγει να κινείται καθώς ο πόνος αυξάνει με τις κινήσεις.
Στις εξετάσεις περιλαμβάνεται η γενική εξέταση ούρων, η απλή ακτινογραφία όπου μπορεί να φανούν πιθανοί λίθοι και ο υπερηχογραφικός έλεγχος, ο οποίος θα δώσει στη συνέχεια σημαντικές πληροφορίες. Η αξονική τομογραφία (ουρογραφία), ειδικά για τη λιθίαση έχει 99% ακρίβεια διάγνωσης και είναι η πιο αξιόπιστη εξέταση για τον έλεγχο της ανατομίας του ουροποιητικού. Είναι η εξέταση που θα καθορίσει και την περαιτέρω θεραπευτική προσέγγιση μας εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο.
Στη θεραπευτική αντιμετώπιση ενός επεισοδίου κωλικού, συνιστάται η χορήγηση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων που εκτός από τον πόνο ελαττώνουν και το τοπικό οίδημα. Εάν δεν υποχωρεί ο πόνος, συνυπάρχει ανουρία και εμπύρετη ουρολοίμωξη, τότε ο ασθενής νοσηλεύεται και τοποθετείται ουρητηρικός καθετήρας (pig tail) ή διενεργείται διαδερμική νεφροστομία, ενώ όταν υποχωρήσει ο κωλικός απαιτείται η θεραπευτική αντιμετώπιση της αιτίας που τον προκάλεσε.
